همه چیز درباره دیه

مقاله پیش رو توسط وکیل کیفری تهران در خصوص دیه و انوع آن و محاسبه دیه سال 1403 برای آگاهی و آشنایی شما عزیزان تنظیم گردیده است. خون بها یکی از مهمترین و گسترده ترین مجازاتها در قانون مجازات اسلامی میباشد. در کشورهای متمدن و در جوامع پیشرفته همواره سلامتی جسم و جان افراد از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و قانون گذار نیز به وضع قوانین مربوطه در این خصوص پرداخته است. طبق این قوانین در صورتی که به عمد و یا غیر عمد، ضرب و جرح و یا جرم و جنایتی علیه جان و یا سلامت افراد صورت گیرد، مرتکب مطابق با قانون مجازات اسلامی و اصول شرعی موظف به پرداخت خون بها خواهد بود و بایستی جبران خسارت نماید. قوانین و موضوعات حقوقی به خصوص میاحث مربوط به خون بها بسیار پیچیده و گسترده میباشد. این پیچیدگیها در خصوص فرمول محاسبه دیه دوچندان میگردد. بنابراین قبل از هر اقدامی حتما از راهنمایی یک وکیل دادگستری و متخصص در امور دیه کمک بگیرید. ما در این مقاله به بررسی دقیق دیه و انواع آن و مهمترین قوانین مربوط به آن میپردازیم.

دیه چیست؟

ماده 448 قانون مجازات اسلامی به تعریف دیه پرداخته است. بر اساس این ماده دیه مقدر مال معینی میباشد که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد مقرر گردیده است.

به عبارت دیگر دیه در دو صورت از طرف مجرم و یا محکوم علیه پرداخت میگردد:

یکی در موردی که جنایت به صورت عمدی بر نفس، عضو و یا منفعت صورت گرفته ولی به دلایل قانونی شامل قصاص نمیشود. مورد دیگر زمانی که جنایت به صورت غیر عمدی بر نفس، عضو و یا منفعت انجام گرفته باشد.

اقسام دیه چیست؟

به طور کلی و مطابق با قانون مجازات اسلامی خون بها را میتوان از دو جهت تقسیم بندی نمود.

یکی از این جهت که آیا میزان و مقدار دیه در قانون مشخص گردیده یا خیر که در این خصوص، خون بها به دو بخش مقدر و غیر مقدر تقسیم بندی میگردد:

1- مقدر

به همان دیه ای گفته میشود که قانونگذار در ماده 448 قانون مجازات اسلامی به تعریف آن پرداخته است.

به طور کلی خون بها از نوع مقدر دیه ای بوده که میزان و مقدار آن توسط قانون مجازات اسلامی تعیین میگردد.

2- غیر مقدر

بر همین اساس به نوعی از خون بها گفته میشود که میزان آن در قانون مجازات اسلامی مشخص نشده است.

میزان آن نیز در این مورد توسط دادگاه و کارشناس پزشکی قانونی تعیین و مشخص میگردد.

مورد دیگر از آن جهت که جنایت بر عضو وارد گردیده و یا بر اعضا و منافع صورت گرفته است.

انواع دیه با توجه به اینکه جنایت بر جان واقع گردیده یا بر اعضا و منافع به شرح زیر میباشد:

دیه قتل

به طور کلی دیه در قتل به طور کامل محاسبه و تعیین میگردد. به عبارت دیگر خون بهای قتل در واقع دیه کامل انسان است که در ماه های عادی و غیر حرام به میزان 900 میلیون تومان و در ماه های حرام که تغلیظ دیه صورت میگیرد به مقدار 1 میلیاردو 200 میلیون تومان در سال 1402 میباشد.

میزان دیه در سال 1403، مبلغ 1.200.000.000 تومان (یک میلیاردو دویست میلیون تومان) تعیین گردیده است. همچنین مبلغ دیه سال 1403 در ماه های حرام به میزان 1.600.000.000 تومان (یک میلیاردو شصد هزار تومان) میباشد.

توجه داشته باشید که بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران میزان خون بهای قتل نفس زن و مرد متفاوت میباشد.

به طور کلی چنانچه به سبب جنایت قتلی صورت گیرد و قربانی جان خود را از دست بدهد خون بهای قتل به اولیای دم پرداخت خواهد شد. البته در قتل عمدی خون بها زمانی پرداخت خواهد شد که اولیای دم و یا خانواده مقتول به هر دلیلی به جای قصاص یر گرفتن خون بها مصالحه نمایند.

توجه داشته باشید که قتل یکی از تخصصی ترین و حساسترین موضوعات کیفری مبتلابه در جوامع بشری از جمله کشور عزیزمان ایران میباشد. بنابراین توصیه میشود قبل از هرگونه اقدامی در پرونده قتل و در اسرع وقت با یک وکیل قتل تهران تماس گرفته و از خدمات حقوقی و وکالتی ایشان استفاده نمایید. درواقع هرگونه اظهارنظر و دفاعیاتی که از قبل به صورت دقیق و تخصصی بررسی نشده باشد میتواند شاکی یا متهم به قتل را در دردسر بزرگ و جبران ناپذیری بیاندازد.

دیه اعضای بدن

خون بهای اعضای بدن زمانی پرداخت میگردد که جنایت عمدی و یا غیر عمدی و یا جرم ضرب و جرح بر اعضای بدن شخصی رخ داده باشد. به طور کلی طبق قانون مجازات اسلامی اغلب اعضای بدن انسان دارای دیه مقدر بوده و محاسبه دیه طبق مقادیر قانونی صورت میپزیرد. این بدین معناست که میزان و مقدار خون بهای آن در قانون مجازات اسلامی مشخص گردیده است.

به عنوان مثال در قانون مجازات اسلامی خون بهای لب، بینی، دندان، گردن، فک، دست و پا و غیره به صورت مجزا تعیین گردیده است.

همچنین به این موضوع توجه نمایید که برای اعضایی از بدن انسان که دیه معینی برای آنها تعیین نشده ارش و یا دیه غیر مقدر تعیین میگردد.

دیه منافع اعضا

در برخی موارد این امکان وجود دارد که در اثر جنایتی که بر دیگری وارد میگردد مجنی علیه منفعت مربوط به عضو یا اعضای بدن خود را از دست بدهد.

به عبارت ساده تر ممکن است بر اثر جنایت وارده گوش مجنی علیه آسیبی نبیند ولی شنوایی خود را از دست بدهد. در این صورت مرتکب بایستی خون بها را با توجه به میزانی که در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده پرداخت نماید.

دیه جراحات

در بسیاری از موارد جنایتی که بر دیگری وارد میشود صرفا موجب بروز آثاری نظیر خراش، کبودی، تورم و غیره بر سر و صورت و دیگر اعضای بدن مجنی علیه میگردد.

در این موارد میزان و مقدار خون بها با توجه به آسیبهای پیش بینی شده در قانون نظیر حارصه، متلاحمه و … توسط کارشناس پزشکی قانونی مشخص خواهد گردید.

ارش چیست؟

ارش در واقع همان خون بهای غیر مقدر میباشد که در بالا توضیح داده شد. مطابق ماده 449 قانون مجازات اسلامی ارش همان خون بهای غیر مقدر میباشد که میزان آن در شرع تعیین نشده است.

دادگاه نیز با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده و با در نظر گرفتن دیه مقدر و مضافا با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین خواهد نمود.

مقررات خون بهای مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در قانون مجازات اسلامی ترتیب دیگری مقرر شود.

همانطور که ملاحظه میفرمایید نحوه محاسبه دیه در خصوص ارش از پیچیدگیهای بیشتری برخوردار است و حتما بایستی توسط کارشناسان رسمی و خبره در این امر محاسبه و تعیین گردد.

مبلغ دیه سال 1403 چگونه محاسبه می‌ شود؟

همانطور که تاکنون توضیح داده شد چگونگی محاسبه خون بها به موارد مختلفی بستگی دارد. به طور خلاصه میتوان گفت در خصوص خون بهای کامل یک انسان هر ساله یک مبلغ مشخص و قطعی تعیین میگردد. بنابراین محاسبه دیه مقدر یا غیر مقدر هر ساله با توجه به این مبلغ صورت میپزیرد.

در خصوص خون بهای مقدر و معین همانطور که توضیح داده شد مطابق نص صریح قانون عمل میگردد. در مورد خون بهای غیر مقدر نیز بر اساس پیش بینی قانونگذار و نظر کارشناس پزشکی قانونی میزان آن مشخص میگردد.

به طور شرعی میزان خون بهای کامل یک انسان برابر است با مبلغ روز 100 شتر سالم و بدون مشکل. البته که میزان دیه کامل یک انسان در سال 1403 در ماه های غیر حرام مبلغ یک میلیاردو دویست میلیون تومان و در ماه های حرام نیز یک میلیارد و ششصد میلیون تومان تعیین گردیده است.

توجه داشته باشید که میزان خون بهای کامل یک انسان هر سال با توجه به نرخ تورم و شاخص اعلام شده توسط بانک مرکزی توسط رئیس قوه قضاییه تعیین گردیده و هر سال بروز میشود.

البته به این نکته نیز توجه داشته باشید که نه تنها قاتل بایستی دیه مقتول را به اوایای دم پرداخت نمایند، بلکه قتل از موانع ارث نیز به شمار میرود. البته درصورتی قاتل میتواند با پرداخت خونبهای مقتول از زندان آزاد شود که به هر دیلیل قصاص نشود.

تفاوت دیه زن و مرد

طبق قوانین جدید شرکتهای بیمه و صندوق تأمین خسارتهای بدنی باید به صورت برابر خون بهای زن و مرد را پرداخت نمایند.

البته توجه داشته باشید که این قانون صرفا برای حوادث رانندگی و شرکتهای بیمه در نظر گرفته شده است. بر اساس قوانین جدید تمام خسارت و دیه وارد شده بر شخص ثالث در حوادث رانندگی از جانب شرکتهای بیمه پرداخت خواهد شد.

بنابراین در این موارد دیگر تفاوتی میان میزان دیه زن و مرد نیست و زنان نیز خون بهای کامل را دریافت خواهند کرد.

دیه کامل مرد در سال 1403

از آنجایی که قانون ما به خصوص قانون مجازات اسلامی برگرفته از فقه است لذا بایستی خون بهای کامل مرد مسلمان و مرد غیر مسلمان مورد بررسی قرار گیرد.

مرد مسلمان

خوم بهای کامل مرد مسلمان همان مبلغی بوده که هر ساله برای دیه کامل یک انسان در نظر گرفته میشود که در سال 1403 مبلغ یک میلیاردو دویست میلیون تومان تعیین گردیده است.

مرد غیر مسلمان

بر اساس ماده 554 قانون مجازات اسلامی براساس نظر حکومتی مقام رهبری دیه جنایت بر اقلیتهای دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نظیر دین زرتشتی، کلیمی، مسیحی و غیره به اندازه دیه مسلمان تعیین میگردد.

زن

از آنجایی که طبق اصول شرعی خون بهای زن نصف خون بهای مرد می باشد لذا دیه کامل زن در سال 1403 مبلغ 600 میلیون تومان در نظر گرفته می شود. بر همین اساس ماده 550 قانون مجازات نیز صراحتا بیان میدارد که دیه قتل زن نصف خون بهای مرد میباشد.

البته همانطور که بیان گردید به طور کلی در حوادث رانندگی و بیمه تفاوتی میان دیه زن و مرد وجود ندارد.

دیه در ماه ‌های حرام

ماه های حرام سال از نظر دین اسلام و اصول شرعی شامل محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه میباشد. همانطور که اشاره گردید جنایت در ماه های حرام موجب تغلیظ دیه میگردد.

به عبارت ساده تر خون بهای کامل انسان در ماه های فوق الذکر به میزان یک سوم مبلغ کل دیه کامل افزایش می یابد.

به این نکته توجه داشته باشید که تغلیظ خون بها صرفا در خصوص قتل نفس اجرا میگردد. بنابراین میزان خون بها در خصوص سایر جنایات مشمول تغلیظ دیه نمیشود و به عبارت ساده تر در جنایات دیگر اعم جنایات بر اعضا و جراحات و یا غیره تفاوتی میان ماه های حرام و غیر حرام وجود ندارد.

مبلغ دیه سال 1402 در ماه های حرام 1 میلیارد و 200 هزار تومان میباشد.

همچنین مبلغ دیه ماه های حرام در سال 1403 به میزان یک میلیاردو ششصد میلیون تومان خواهد بود.

مهلت پرداخت دیه چقدر است؟

به طور کلی در قانون مجازات اسلامی جرایم به سه دسته عمدی، شبه عمد و خطای محض تقسیم بندی میگردد. مهلت پرداخت خون بها نیز حسب اینکه جرم صورت گرفته از چه نوعی بوده متفاوت میباشد.

بر اساس ماده 488 قانون مجازات اسلامی مهلت پرداخت دیه در جنایت عمدی، یک سال قمری از زمان وقوع جنایت میباشد. این مهلت در خصوص جنایت شبه عمدی 2 سال قمری (هر سال یک دوم) و در مورد جنایت خطای محض 3 سال قمری (هر سال یک سوم) میباشد.

لازم به توضیح است که مطابق تبصره ماده 488 قانون مجازات اسلامی، هرگاه پرداخت کننده در بین مهلتهای مارالذکر نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدام نماید، محکوم له مکلف به قبول آن میباشد.

قتل مورث

اشاهر کردیم که بر اساس ماده 880 قانون مدنی قتل از موانع ارث میباشد. بنابراین کسی که مورث خود را به صورت عمدی به قتل برساند از ارث او ممنوع خواهد شد. نکته حائز اهمیت این است که این ممنوعیت در قتل عمدی اعم است از اینکه قتل بالمباشره یا بالتسبیب صروت گیرد و یا به صورت انفرادی یا به شرکت دیگری باشد.

سخن پایانی

مباحث حقوقی به خصوص مبحث دیه و مسائل مربوط به آن بسیار پیچیده و دشوار میباشند.

به همین دلیل بهتر است قبل از هر اقدامی با یک وکیل با تجربه و متخصص در امور دیه مشورت نمایید.

چرا که طرح دعوی و تنظیم لوایح اشتباه و نادرست ممکن است به گونه ای به روند رسیدگی آسیب بزند که دیگر امکان تصحیح آن به هیچ عنوان نباشد.

گروه حقوقی وکیل زوم با استفاده از بهترین وکلای تهران، مجرب و مورد اعتماد آماده ارائه بهترین خدمات حقوقی به شما عزیزان میباشد.

همچنین در صورتی که مایل به پرداخت حق الوکاله نیستید میتوانید بدون گرفتن وکیل و صرفا با پرداخت مبلغ لازم در طول روند رسیدگی و تمام مراحل دادرسی از خدمات وکیل پایه یک دادگستری استفاده نمایید.

این خدمات شامل تنظیم دادخواست، تنظیم لایحه، مشاوره و … به طور دائم و تحت نظر وکیل تهران میباشد.