زمانی که افراد در جامعه تصمیم میگیرند درخصوص مالکیت، دین، تعهدات و … اموال خویش معامله کنند، بایستی آثار حقوقی مربوطه را ایجاد نمایند. در همین راستا مهمترین و کاربردی ترین ابزار جهت ایجاد آثار حقوقی، انعقاد قرارداد، عقود و معاملات نظیر عقد بیع، عقد اجاره، رهن و … میباشد. از طرف دیگر قانونگذار در قوانین متعددی به خصوص قانون مدنی، نحوه انعقاد قراردادها و شرایط صحت معامله را بیان نموده است. بنابراین معامله کنندگان میبایست قرارداد یا معامله مربوطه را تحت شرایط قانونی و پیش بینی شده منعقد نمایند. اهمیت موضوع زمانی روشن میشود که در برخی موارد ضمانت اجرای عدم رعایت قواعد اساسی مربوط به معاملات منعقده بین افراد، میتواند بطلان معامله باشد. بنابراین متعاملین بایستی موارد اعلام بطلان معامله را شناخته و از شرایط بطلان قرارداد آگاه باشند. لذا ما در این مقاله مراحل بطلان قرارداد و نحوه اثبات آن را شرح داده و ضمن بررسی آثار بطلان عقد و تفاوت بطلان معامله با ابطال قرراداد، متن و فایل pdf جهت دانلود نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله را ارائه خواهیم نمود.
بطلان معامله
در ابتدا لازم به توضیح است که واژه “بطلان” به معنی کان لم یکن، ابطال، رد، نفی، نقض ، پوچی، هیچ، باطل شدن، ضایع شدن، فاسد شدن، از کار افتادن میباشد. به عبارت ساده تر این کلمه بدین معناست که کار یا عملی از آغاز به صورت نادرست و بیهوده انجام شده است.
بطلان معامله نیز عبارت است از معامله ای که از ابتدا باطل بوده و کان لم یکن و فاسد است. درواقع ممکن است معامله ای به صورت قانونی و صحیح منعقد نشده و دست کم یکی از شرایط بطلان معامله در آن وجود داشته باشد. در این حالت، ذینفع یا شخص مدعی میتواند با طرح دعوی اعلام بطلان معامله نسبت به زائل نمودن معامله اقدام نموده و قرارداد را باطل نماید.
خواهان میبایست در این خصوص، دعوی ای حقوقی تحت عنوان بطلان معامله در دادگاه حقوقی مطرح نماید. البته همواره به عزیزان توصیه میگردد جهت ارائه دادخواست بطلان قرارداد، یا وکیل بگیرند و یا حداقل جهت تنظیم دادخواست به یک وکیل مراجعه نمایند.
شرایط بطلان معامله
شاید تاکنون نیز برای شما نیز این سوال مطرح شده باشد که شرایط بطلان معامله چیست و شامل چه مواردی میشود. ما در این قسمت از مقاله به بررسی شرایط و موارد بطلان معامله خواهیم پرداخت. البته قبل از هرچیز به این موضوع توجه داشته باشید که شرایط بطلان معامله با شرایط فسخ قرارداد یا ابطال سند رسمی متفاوت بوده و هر کدام شرایط خاص خود را دارد. علی ایحال جهت پاسخ به این پرسش بایستی مواد قانونی مرتبط به خصوص ماده 190 قانون مدنی را مورد بررسی قرار دهیم.
درواقع ماده 190 قانون مدنی به توضیحاتی در خصوص شرایط صحت معاملات و آثار آنها پرداخته که بایستی به آن توجه ویژه ای نمود. طبق این ماده برای صحت هر معامله و قراردادی، شرایط ذیل اساسی و ضروری میباشد:
- قصد طرفین و رضای متعاملین.
- اهلیت طرفین معامله.
- موضوع معین که مورد معامله باشد.
- مشروعیت جهت معامله.
به استناد ماده فوق میتوان مهمترین موارد و شرایط بطلان معامله را شناخته و مورد بررسی قرار داد. از همین رو ما در زیر باتوجه به شرایط مارالذکر مهمترین موارد بطلان قرارداد را شرح میدهیم.
فقدان قصد و اراده طرفین معامله: قصد و اراده خریدار و فروشنده از مهمترین و اساسی ترین شرایط صحت معامله و ایجاد یک عقد و قرارداد صحیح و قانونی میباشد. درواقع در وهله اول این قصد و اراده طرفین است که موجب شکل گیری معامله به نحو صحیح و قانونمند میگردد. بنابراین درصورتی که قصد واقعی ایجاد اثر حقوقی در متعاملین وجود نداشته باشد معامله باطل خواهد بود. به عنوان مثال زمانی که طرفین معامله به قصد فرار از دین و یا به طور صوری نسبت به انعقاد قرارداد اقدام مینمایند.
فقدان رضای متعاملین: یکی از موارد مهم دیگری که به صحت معامله خدشه وارد میسازد بحث رضای طرفین قرارداد میباشد. رضای خریدار و فروشنده موجب آسیب به قصد و اراده طرفین بوده و معامله بدون رضای قلبی صحیح و درست نیست. درواقع در برخی از قراردادها ممکن است یکی از طرفین یا هر دو آنها، با اجبار و اکراه و در نتیجه بدون میل و رضایت باطنی، اقدام به انعقاد قرارداد نمایند. در این صورت معامله فاقد رضای معامله کنندگان بوده و باطل و بلا اثر است. البته توجه داشته باشید که معامله اکراهی در اصل معامله ای غیرنافذ میباشد. به این معنی که چنانچه شخص مکره بعد از برطرف شدن اکراه، رضایت خود را از معامله صورت گرفته بیان دارد، معامله صحیح تلقی میشود.
فقدان اهلیت طرفین قرارداد: طرفین معامله بایستی در هنگام انعقاد عقد اهلیت داشته و به طور کلی عاقل، بالغ و رشید باشند. به بیان دیگر چنانچه ویژگیهای مارالذکر در زمان انعقاد عقد در خریدار یا فروشنده وجود نداشته باشد اصطلاحا گفته میشود که متعاملین فاقد اهلیت معامله هستند. به عنوان مثال چنانچه شخصی، مجنون یا صغیر غیر ممیز باشد، معامله انجام شده از جانب وی، باطل و بی اعتبار است.
عدم مشروعیت جهت معامله: جهت قرارداد به هدف و نیتی گفته میشود که معامله، در راستای آن شکل گرفته است. به بیان ساده تر هنگامی که معامله ای منعقد میگردد بایستی بررسی نمود که معامله در جهت چه هدف و قصدی منعقد گردیده است. به طور کلی جهت معامله میبایست قانونی و شرعی بوده و به اصطلاح حقوقی مشروع باشد. چنانچه جهت و هدف قراردادی فاقد مشروعیت لازم و قانونی باشد، آن معامله باطل و نامعتبر خواهد بود. البته طبق ماده 217 قانون مدنی لازم نیست که در قرارداد، جهت آن تصریح شود اما درصورتی که به این موضوع تصریح شده باشد، بایستی مشروع بوده درغیر اینصورت موجب بطلان معامله میگردد.
معلوم و معین نبودن موضوع معامله: به طور خلاصه میتوان گفت که طبق قوانین حقوقی و از نظر فقهی موضوع معامله بایستی معین و معلوم باشد. بنابراین چنانچه موضوع معامله ای، معلوم و مشخص نبوده و به عبارت دیگر، موضوع معامله مجهول باشد، معامله غرری و باطل میباشد.
یکسان نبودن قصد و اراده طرفین: فرض بفرمایید هدف و قصد یکی از طرفین قرارداد، انجام عقد بیع بوده و منظور و مقصود طرف دیگر معامله، انعقاد عقد اجاره باشد. در این صورت باتوجه به خدشه ای که به قصد و اراده طرفین وارد شده، میتوان نتیجه گرفت که نوع عقد نادرست و اشتباه میباشد. بنابراین قصد و اراده طرفین یکی نبوده و معامله باطل و بی اثر می گردد.
اشتباه در موضوع معامله: اشتباه در مورد معامله نیز به نوعی نشاندهنده این است که قصد و اراده طرفین یکی نبوده و قرارداد ایراد دارد. به عنوان مثال ممکن است قصد شخصی خرید یا اجاره خانه باشد درصورتی که طرف دیگر قرارداد گمان میکند خودروی خود را میفروشد یا اجاره میدهد. در این حالت نیز قرارداد منعقده باطل بوده و میتوان نسبت به اعلام بطلان آن اقدام نمود.
اشتباه در شخص طرف معامله: اصولا زمانی که افراد با یکدیگر معامله میکنند، این موضوع که شخص طرف قرارداد کیست از اهمیتی چندانی برخوردار نمیباشد. اما در برخی موراد این موضوع میتواند مهم تلقی شود و درواقع معامله بر مبنای شخص طرف معامله صورت گیرد. در این صورت چنانچه اشتباهی در شخص طرف قرارداد رخ دهد میتوان بطلان معامله را از دادگاه صالح درخواست نمود. به عنوان مثال شخصی به این گمان که طرف معامله از مقامات دولتی، یک بازیگر معروف یا … میباشد ماشین یا خودرو ایشان را به فلان مبلغ خریداری میکند. سپس مشخص میشود طرف معامله ویژگی که خریدار میپنداشته را ندارد بنابراین خریدار میتواند نسبت به اعلام بطلان قرارداد اقدام نماید.
اشتباه در اوصاف مورد معامله: به طور معمول زمانی که افراد مبادرت به معامله یا خرید شی یا جنسی مینمایند، موضوع معامله یا جنس موردنظر اوصاف گوناگون و متعددی دارد. طبیعی است که یک یا چند وصف از اوصاف موضوع معامله نقش بسیار پر رنگی در عقد بیع بازی میکند. تا جایی که چنانچه آن وصف یا ویژگی در مورد معامله نبود، خریدار آن مال یا جنس را نمیخرید. به عنوان مثال شخصی گردنبند، ساعت یا هر مالی را به تصور اینکه از جنس طلاست میخرد ولی بعدا معلوم میگردد آن شی از طلا نبوده یا بدلی است. در اینصورت خریدار این حق را دارد تا بطلان معامله را از دادگاه بخواهد.
مالیت و منفعت عقلایی نداشتن موضوع معامله: ماده 215 قانون مدنی صراحتا بیان میدارد که مورد معامله بایستی مالیت داشته و متضمن منفعت عقلائی مشروع باشد. به عبارت دیگر مورد معامله میبایست دارای ارزش اقتصادی و داد و ستد باشد. به عنوان مثال معامله نور خورشید، هوا در وضعیت طبیعی آنها داراری مالیت نبوده و محکوم به بطلان است. بنابراین معیار مالیت داشتن مورد معامله نیز معیاری نوعی میباشد مگر اینکه در نظر طرفین دارای ارزش و منفعت باشد. بنابراین چنانچه چیزی در نظر عرف جامعه فاقد ارزش بوده ولی در نظر طرفین ارزش مالی ه ارزش گزافی خریداری میکند این معامله صحیح میباشد. درصورتی که همان عکس برای دیگر افراد جامعه داشته باشد، معامله صحیح است. به عنوان مثال زمانی که شخصی یک عکس یادگاری یا عکس خانوادگی را بهیچگونه ارزش و بهایی ندارد.
نکته: قانونگذار علاوه بر موارد مارالذکر موارد خاص دیگری را نیز به عنوان شرایط بطلان معامله درنظر گرفته است. این مواد قانونی بیشتر درخصوص برخی عقود معین یا نامعین تحت شرایطی خاصی پیش بینی شده که متعاملین میتوانند نسبت به اعلام بطلان معامله اقدام نمایند.
نحوه اثبات بطلان قرارداد
چنانچه یکی از طرفین قرارداد، تصمیم بگیرد براساس ماده 190 قانون مدنی و سایر مواد اعلام بطلان معامله را از دادگاه بخواهد قبل از هرچیز بایستی به فکر نحوه اثبات بطلان معامله باشد. به طور کلی خواخان این دعوی میبایست با یاری گرفتن از ادله اثبات دعوی در امور حقوقی، ادعای خود را درخصوص بطلان دعوی اثبات نماید. از مهمترین و کاربردی ترین ادله اثبات بطلان دعوی نیز میتوان به اقرار طرف مقابل، اسناد مثبت دعوی اعم از سند عادی یا سند رسمی، شهادت شهود، سوگند، معاینه محل، تحقیق محلی، علم قاضی و … نام برد.
یکی دیگر از راه های مقدماتی جهت اثبات بطلان معامله، ارسال اظهارنامه به طرف دیگر قرارداد میباشد. البته این شیوه پیچیدگیهایی دارد بنابراین توصیه میشود حتما از خدمات یک وکیل پایه یک دادگستری استفاده نمایید. از طرف دیگر توجه داشته باشید که هر پرونده پیچیگیهای خاص خود را دارد و نحوه اثبات هر دعوی ای متفاوت و متغیر میباشد. علی ایحال زمانی که اسناد و مدارک مربوطه در راستای اثبات بطلان معامله را جمع آوری نمودید میتوانید نسبت به طرح دعوی اعلام بطلان معامله اقدام نمایید.
در همین خصوص ما در ادامه این مقاله به بررسی مراحل اعلام بطلان معامله میپردازیم لذا با ما همراه باشید.
مراحل و نحوه بطلان معامله
درصورتی که یکی از طرفین معامله، با بررسی ماده 190 قانون مدنی یا مراجعه به وکیل دادگستری، ادعای بطلان معامله را داشته باشد بایستی درخواست اعلام بطلان معامله را به دادگاه حقوقی صالح ارائه نماید. بنابراین ما در این بخش از نوشتار مراحل اعلام بطلان معامله را به طور مختصر بیان مینماییم.
- اعلام بطلان معامله با ارسال اظهارنامه رسمی و مناسب به طرف دیگر قرارداد. (اشاره شد که ارسال اظهارنامه بسیار پیچیده و تخصصی بوده و توصیه میشود به هیچ عنوان قبل از مشورت با وکیل دادگستری، اقدام به ارسال اظهارنامه ننمایید.)
- تنظیم دادخواست حقوقی حرفه ای و مناسب درخصوص بطلان معامله. (در این خصوص نیز حتما با یک وکیل دادگستری خبره مشورت نمایید چراکه موضوع بسیار تخصصی است.)
- مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت و تایید دادخواست تنظیمی جهت ارسال آن به دادگاه حقوقی.
- پیگیری پرونده و انجام امور حقوقی مبتلابه در راستای تشکیل جلسه.
- مراجعه به دادگاه حقوقی محترم و شرکت در جلسات رسیدگی و ارائه ادله و مدارک در کنار دفاعیات حقوقی مناسب.
- تجدیدنظرخواهی و یا تبادل لوایح و ارائه دفاعیات مناسب به مرجع محترم تجدیدنظر استان تا زمان صدور رای از آن مرجع.
- اخذ رای بطلان معامله از دادگاه و قطعیت رای و مراجعه به واحد اجرای احکام در خصوص اجرای حکم بطلان معامله.
آثار بطلان معامله چیست؟
در این بخش از مقاله به این پرسش پاسخ میدهیم که آثار بطلان معامله چیست و معامله باطل چه اثر و پیامدهایی بر روی خریدار و فروشنده خواهد داشت. در این خصوص بایستی به مواد مرتبط قانونی به خصوص قانون مدنی مراجعه نماییم. ماده 365 قانون مدنی درباره آثار بطلان قرارداد صراحتا بیان میدارد که بیع فاسد اثری در تملک نخواهد داشت.
بنابراین ملاحظه میفرمایید که بیع باطل یا فاسد، موجب مالکیت خریدار بر مال موضوع بیع نمیگردد. درواقع قانونگذار بر این عقیده بوده که قراردادهای فاسد و باطل اثری در تملک نداشته و به نوعی از همان ابتدا فاقد آثار قانونی و حقوقی میباشند. بنابراین این تصور که آثار بطلان معامله از زمان رای یا حکم دادگاه میباشد اشتباه و نادرست است. لذا زمانی که خواهان از دادگاه رای اعلام بطلان را درخواست میکند، قاضی محترم بر اساس عدم تملک در بیع فاسد حکم صادر میکند.
از طرف دیگر ماده 366 قانون مدنی نیز در خصوص آثار بطلان معامله به صراحت عنوان میدارد که چنانچه شخصی به بیع فاسد مالی را قبض کند میبایست آن را به صاحبش رد نماید. بنابراین درصورتی که شخصی ماشین یا خانه دیگری را بخرد ولی بیع فاسد بوده باشد بایستی آنرا مسترد دارد.
این ماده در راستای بیان آثار بطلان بیع اضافه میکند که درصورتی که قابض مال را به قبض داده باشد و مال مقبوض به عقد فاسد تلف یا ناقص شود، دارنده و متصرف مال، ضامن عین و منافع آن خواهد بود. بنابراین گیرنده مال نه تنها مکلف به استرداد مال فاسد موضوع عقد باطل است بلکه درصورت تلف مال نیز ضامن جبران غرامات درخصوص عین و منفعت میباشد.
تفاوت بطلان معامله با ابطال قرارداد
بسیاری از افراد و عموم جامعه گمان میکنند که بطلان معامله با ابطال قرارداد یا ابطال سند رسمی یکی بوده و تفاوتی ندارند. ولی بایستی خاطرنشان کرد که این تصور غلط است و فرق اساسی میان بطلان معامله با ابطال قرارداد وجود دارد. ما در ادامه ای مقاله تفاوت بطلان معامله با ابطال قرارداد از نظر حقوقی را مورد بررسی قرار خواهیم داد لذا با ما همراه باشید.
به طور کلی بحث ابطال قرارداد، به فسخ و برهم زدن معامله به موجب خیارات مندرج قانونی و یا حق فسخ قراردادی مربوط میشود. درصورتی که منظور از بطلان معامله، همانطور که اشاره کردیم، فساد معامله یا قرارداد از ابتدا به دلیل شرایط خاص بطلان معامله مندرج در مواد قانونی مربوطه میباشد.
به بیان ساده تر در دعوی ابطال قرارداد، بیع از ابتدا صحیح و قانونی منعقد گردیده ولی به دلایل پیش بینی شده در قانون، معامله باطل میگردد. درصورتی که در دعوی بطلان قرارداد، معامله منعقد شده از همان زمان انعقاد، صحیح نبوده لذا فاقد هرگونه آثار حقوقی بیع میباشد.
همانطور که ملاحظه میفرمایید اثر ابطال قرارداد ناظر به آینده بوده، بدین معنی که معامله در زمان بیع صحیح و در آینده باطل گردیده است. از همین رو هر آثاری که پیش از ابطال قرارداد از جانب طرفین ایجاد شده نیز صحیح و پابرجا خواهد بود. درحالی که اثر بطلان قرارداد نه تنها ناظر به آینده، بلکه ناظر به گذشته نیز میباشد. یعنی اینگونه بنظر میرسد که از ابتدا عقدی بین طرفین منعقد نشده لذا به محض اینکه بطلان معامله محرز و اثبات گردید، عقد و کلیه آثاری که به موجب آن ایجاد شده چه در گذشته و چه در آینده منتفی و بلا اعتبار میگردد.
نمونه دادخواست بطلان معامله
تنظیم دادخواست بطلان معامله از مهمترین و تخصصی ترین موضوعات حقوقی میباشد. بنابراین همواره به تمامی عزیزان توصیه میگردد در این خصوص یا وکیل بگیرند یا از خدمات تنظیم دادخواست و مشاوره وکیل دادگستری استفاده نمایند.
علی ایحال ما در ادامه این بخش از نوشتار متن و فایل دانلود نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله را جهت آشنایی شما همراهان عزیز با این قبیل دعاوی ارائه نموده ایم. درواقع توجه داشته باشید که متن زیر صرفا یک نمونه دادخواست بطلان قرارداد بوده و وکلا یا افراد واجد شرایط میتوانند جهت آگاهی بیشتر در این خصوص از آن استفاده نمایند.
نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله
خواهان: نام و نام خانوادگی …………………… آدرس …………………… شغل ……………………
خوانده: نام و نام خانوادگی …………………… آدرس …………………… شغل ……………………
موضوع خواسته: صدور حکم بر بطلان معامله
دلایل و منضمات: مبایعه نامه، شهادت شهود، استشهادیه محلی، سایر اسناد و مدارک و …
شرح خواسته:
ریاست محترم دادگاه ……………………
اینجانب …………………… خواهان دعوای مطروحه، در مورخ …/…/… و خوانده محترم دعوی آقا/خانم …………………… در خصوص یک واحد آپارتمان، به آدرس …………………… با پلاک …………………… اقدام به انعقاد عقد بیع، به موجب یک مبایعه نامه دست نویس شماره …………………… مورخ …………………… نمودیم. لکن پس از پرداخت ثمن معامله به طور کامل، به مبلغ …………………… ریال، مطلع شدم که خوانده محترم، دارای جنون ادواری بوده و در دوره جنون خود، پس از فرار از مرکز نگهداری، اقدام به انعقاد این عقد نموده و لذا دارای قصد و اراده نبوده اند.
لذا به موجب اسناد و مدارک تقدیمی و با توجه به شرح آنچه رفت، از آن مقام محترم تقاضای رسیدگی و بررسی ادله و درنتیجه صدور حکم شایسته، مستدعی است. مدارک مربوطه و استنادی به پیوست ضمیمه دادخواست می گردند و شهود و تکمیل کنندگان استشهادیه نیز حاضر به شهادت در دادگاه هستند.
علاقمندان به دانلود نمونه دادخواست اعلام بطلان معامله می توانند از طریق لینک زیر اقدام کنند.
سخن پایانی
مسائل حقوقی به خصوص موضوع بطلان قرارداد و مسائل مربوط به آن بسیار پیچیده و دشوار میباشند. به همین جهت بهتر است قبل از هر اقدامی با یک وکیل متخصص در تهران و با تجربه و متخصص در امور مربوطه مشورت نمایید. چراکه طرح دعوی و تنظیم لوایح اشتباه و نادرست ممکن است به گونه ای به روند رسیدگی آسیب بزند که دیگر امکان تصحیح آن به هیچ عنوان نباشد. تیم حقوقی وکیل زوم با استفاده از بهترین وکلای دادگستری تهران، مجرب و مورد اعتماد آماده ارائه بهترین خدمات حقوقی به شما عزیزان میباشد.
همچنین در صورتی که مایل به پرداخت حق الوکاله نیستید میتوانید بدون پرداخت حق الوکاله وکیل از خدمات تیم ما استفاده کنید. در این صورت صرفا با پرداخت مبلغ لازم در طول روند رسیدگی و تمام مراحل دادرسی از خدمات وکیل پایه یک دادگستری بهره مند خواهید گردید. این خدمات شامل تنظیم دادخواست، تنظیم لایحه، مشاوره و غیره به طور دائم و تحت نظر وکیل تهران میباشد.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص این موضوع که شرایط بطلان معامله چیست، نحوه اثبات بطلان معامله، تفاوت بطلان معامله و ابطال قرارداد و همچنین مدارک و مراحل مورد نیاز برای طرح دعوی و … میتوانید با وکلای دادگستری معرفی شده در وبسایت وکیل زوم تماس گرفته و از خدمات حقوقی ایشان استفاده نمایید.
